رایحه‌های تأثیرگذار صدها سال است که بخشی از سنت‌های فرهنگی محسوب می‌شوند. جای تعجب نیست اگر بدانید بویایی با حافظه و احساس رابطهٔ نزدیکی دارد. به همین دلیل است که عود به‌عنوان سنتی فرهنگی و مذهبی در سراسر جهان رایج و متداول است.

عود از مواد گیاهی معطر تهیه می‌شود و برای ایجاد حالت خمیری و چسبندگی غالباً با اسانس‌های روغنی ترکیب شده و به شکل‌های مختلفی مانند مخروطی یا چسبیده به تکه چوب­های بامبو یا مواد دیگر تهیه می‌شود. دو نوع عود وجود دارد: قابل اشتعال و غیرقابل اشتعال. عودهای قابل اشتعال با شعله آتش می‌گیرند، می‌سوزند و زبانه می‌کشند و خاکستری از آن برجای می‌ماند که آهسته می‌سوزد (دود می‌کند) و دودی خوشبو تولید می‌کند. برای استفاده از عودهای غیرقابل اشتعال به منبع گرمایی دائم و مخصوص مانند شعله‌ی یکنواخت یا تکه زغالی بزرگ لازم است.

از زمان مصر باستان مردم به دلایل مختلفی- از دلایل معمولی گرفته تا مقدس، عود می‌سوزاندند (و همچنان ادامه دارد). مثلاً مصری‌ها برای پوشاندن بوهای ناخوشایند زندگی روزانه - 5000 سال پیش رول دئودورانت وجود نداشت - و همچنین دور کردن شیاطین و خشنود کردن خدایان با رایحه‌های دلپذیر عود می­سوزاندند. در بسیاری از قبرهای واقع در مصر گلوله‌هایی از مواد معطر رزین کشف‌شده که حاکی از آن است که عود برای زندگی پس از مرگ نیز کاربرد داشته است. بابلی‌ها هنگام عبادت برای پیشکش به معبد از عود استفاده می­کردند. این کار از بابل به یونان (احتمالاً در مورد معبد شهر دلفی شنیده‌اید) و رم گسترش یافت.

2000 سال قبل از میلاد در آن‌طرف دنیا یعنی در چین و هند از عود به­طور روز افزون در آیین‌های مذهبی استفاده می‌شد. کشیش‌ها و راهب‌ها از مواد معطر برای مکاشفه، مراسم تطهیر و دیگر آئین‌های مذهبی استفاده می‌کردند.

در پایان، دنیای جدید (ایالت متحدهٔ امروزی، کانادا و مکزیک) نیز برای مراسم‌های معنوی و آئینی از سنت سوزاندن مواد گیاهی خوشبو استفاده می‌کنند که به بیان دقیق‌تر به معنای سوزاندن عود نیست. شمن­ها و حکیمان گیاهانی مانند مریم‌گلی و علف شیرین را به‌منظور پاک‌سازی و تطهیر و محافظت از هدیه، افراد، اماکن و اشیاء بکار می‌بردند.

عود در خاورمیانه

خاورمیانهٔ امروزی زادگاه عود است. نخستین سابقۀ استفاده از عود و سوزاندن آن به سرزمین مومیایی‌ها و رود نیل یعنی مصر باستان برمی‌گردد. بااینکه این دوره مربوط به زمان‌های بسیار دوری در تاریخ است و اطلاع از روش کار مصریان باستان در تهیهٔ عود مشکل است، بااین‌حال اطلاعات مکتوبی در این­باره وجود دارد و همچنین می‌توان تخمینی علمی و اصولی داشت. ازآنجایی‌که در قدیم مواد محلی به دلیل دسترسی آسان برای تهیهٔ عود مورد ترجیح بود؛ دانشمندان بر این باورند که مصریان باستان از ترکیباتی همچون خارشتر، پاپیروس و عسل برای تهیۀ عود استفاده می‌کردند. آن‌ها همچنین در اوایل دوران مسیحیت از مصطکی که از درخت مصطکی تهیه می‌شود و همچنین رزین تهیه شده از میوه‌هایی همچون خرما و کشمش استفاده می‌کردند تا عود چسبندگی موردنظر را برای شکل‌دهی داشته باشد.

بر اساس مدارک موثق بارگاه فرعون، مقدار زیادی از ترکیبات گران‌قیمت عود شامل ادویه و مواد وارداتی بوده است. از آنجایی که چوب‌های خوشبو به‌اندازهٔ کافی در مصر وجود نداشت، مثلاً فرعون‌ها مأموران دادوستد را برای گرفتن چوب سدر معطر به خاور نزدیک یعنی لبنان امروزی می‌فرستادند. نویسندگان یونانی و پلوتارکِ تاریخ‌نویس نوشته‌اند مصریان باستان صبح‌ها کندر می‌سوزاندند، در وسط روز مر و عصرها «کاپت» یا «کایفی» که نوعی عود ساخته‌شده از ترکیبات مختلفی بود را می‌سوزاندند. خدایان مخصوص مصر با انواع مخصوصی از عود مرتبط بودند؛ مثلاً خدای هاتور با مر. کندر و مر هم وارداتی بودند چون به میزان موردنیاز برای کشیش‌ها و دیگر مصرف‌کنندگان در مصر وجود نداشت. مصریان همچنین دارچین، سنا و باریجه را وارد کرده و استفاده می‌کردند. عود با آسیاب کردن مواد اولیه و ریختن در زغال‌سنگ داغ شده یا شکل دادن به‌صورت گلوله‌های کوچک با استفاده از ترکیبات صمغی (مانند رزین یا خرما) تهیه و سپس سوزانده می‌شد. به‌علاوه عود رزین غالباً از ترکیبات رایج بسیاری از عطرهای آن دوره بوده است.

در عصر جدید «باخامور» یا «بخور» در بین مسلمانان به‌عنوان تشریفات مهمان‌نوازی استفاده می‌شود و غالباً در آتشدانی بانام «مبخر» سوزانده می‌شود. در این روش هنگامی‌که مهمان به دیدار کسی می‌رود، میزبان ترکیبی از کندر، چوب صندل و روغن‌های طبیعی را درون مبخر سوزانده و از مقابل مهمان‌ها به نشانهٔ خوش‌آمدگویی و پذیرش عبور می‌دهد. این کار معمولاً در مجلس‌های مشابه (همایش یا انجمن) نیز انجام می‌شود. بی‌شک اهمیت کندر و مر را در مسیحیان باستان به خاطر دارید؛ زمانی‌که 3 جادوگر یا مجوس هدایایی از طلا، کندر و مر را برای بزرگداشت تولد عیسی هدیه آوردند. در حقیقت عود بخشی از آیین نیایش یهودیان در سال‌ها پیش بوده است، چون راه تجاری خاورمیانه از منطقهٔ آن‌ها عبور می‌کرد؛ و بر اساس مطالعات استنشاق بوی روغن کندر استرس، ضربان قلب و فشارخون را کاهش می‌دهد.

عود در اروپا

کلمهٔ «عود» به‌تنهایی برگرفته از کلمه‌ای لاتین incendere به معنای «سوزاندن» است. با گسترش تمدن و پیشرفت فرهنگ بشر از مصر و بابل به مناطقی در اروپا مانند یونان و رم، سنت‌های زیادی در ارتباط با عود از خاورمیانه وارد اروپا شد. به‌علاوه گیاهان خوشبو نه‌تنها در خاورمیانه رشد می‌کرد، بلکه بسیاری از آن‌ها در یونان، بلغارستان امروزی، ایتالیا و مکان‌های دیگری از قارهٔ اروپا هم می‌روید. غیر مسیحیان در شمال اروپا، به‌جز عود خاورمیانه از سوزاندن توت کوهی، رزین و چوب برای دور کردن اهریمن و محافظت از خانه‌هایشان در زمستان‌های طولانی و همچنین مراسم خاک‌سپاری استفاده می‌کنند.

عود در آسیا

احتمالاً آسیا نخستین مکانی است که با خواندن یا شنیدن کلمهٔ «عود» به ذهنتان خطور می‌کند. کشورهای آسیایی هند، چین، ژاپن و کشورهای دیگر دارای غنی‌ترین سنت سوزاندن عود در جهان‌اند که توسط اشراف و اکثریت هر جامعه‌ای انجام می‌شود. فراوانی درختان و گیاهان معطر در سراسر شبه‌قارهٔ هند و آسیای شرقی حاکی از آن است که آن‌ها ازنظر مواد خام برای عود کمبودی ندارند؛ و با گسترش تمدن و دادوستد در میان آن‌ها بازرگانان چین و هند ابریشم و ادویه را از طریق جادهٔ ابریشم به غرب ارسال می‌کردند و با انواع گیاهان معطر مانند کندر و مر برخورد کردند و آن‌ها را به سرزمینشان آوردند.

عود در تمامی این 3 کشور بخش مهمی از سنت‌های مذهبی در بین کشیش‌های عالی‌مرتبه و مردم محلی محسوب می‌شود. در کتاب ودا (کتاب مقدس و قدیمی هندوها) چگونگی استفاده از عود به‌عنوان دارو ذکرشده است. در حقیقت ایجاد محیطی مناسب از بوهای خوش یکی از اولین مراحل درمان بیمار در سنت آیورودا محسوب می‌شود، بنابراین عود غالباً توسط راهبان و پزشکان تهیه می‌شود. در این سنت ترکیبات عود بر اساس 5 عنصر آیور ودا و مطابق با آن سیستم استفاده می‌شود. عود با بوی قوی خود و ترکیبات گیاهان دارویی در هند اهمیت بسیاری دارد.

چین

مصرف عود در چین به 2000 سال قبل از میلاد و در زمان مراسم‌های مذهبی برمی‌گردد، اوج مصرف عود مربوط به پادشاهان سانگ در قرن 10 الی 13 است. در این زمان تمامی ساختمان‌ها فقط برای مراسم عود ساخته می‌شد. چین به‌اصطلاح زادگاه عود شاخه‌ای جامد است؛ چون در اصل شاخهٔ خشک ندارد.

در چین باستان و امروزی از عود برای گرامیداشت اجداد و همچنین داروی سنتی استفاده می‌شود. آن‌ها برای مشکلات چشمی کافور می‌سوزانند، همچنین از آن برای بیماری‌های مزمن معده و قلب استفاده می‌کنند. با گسترش هنر ساخت عود، چینی‌ها «ساعت عود» را اختراع کردند که دارای چوب-های عود بود و عود به‌آرامی و با فواصل منظم می‌سوخت به‌گونه‌ای که می‌شد ساعت را با آن‌ها تنظیم کرد. یکی از ترکیبات رایج عود در زمان‌های قدیم و امروز چوب صندل و همچنین میخک،آگاروود، رازیانه و کافور بود که از طریق راه بازرگانی به خاورمیانه وارد چین شد.

تبت

سوزاندن رزین در تبت به‌صورت نارس بسیار رایج بود؛ اما آن‌ها طنابی از عود را با استفاده از پیچاندن گیاهان دارویی و رزین به درون طناب بافته‌شده تهیه می‌کردند و گاهی اوقات آن را معطر می‌کردند. ازنظر تبتی‌ها عود دارو محسوب می‌شد و ترکیبات مورداستفاده در آن غالباً مطابق با نوشته‌های وابسته به ودا یا آیورودا بود. ترکیبات رایج آن شامل گل‌ها، پیرو، کاکنج، کندر، علف لیمو، سدر و دیگر مواد خوشبوی منطقه بود.

عود تبتی معمولاً بوی خاک مانند و گیاهی دارد و مواد تشکیل‌دهندهٔ آن معمولاً شامل 30 و گاهی اوقات بیش از 100 ماده در یک فرمول جداگانه است.
در عصر جدید عود تبتی جنبهٔ تجاری پیداکرده و تولیدکنندگان تجارتی را شروع کرده‌اند که به جامعه برای حمایت از رشد اقتصادی کمک می‌کند. هدیه دادن در برنامه‌های اجتماعی کشورهای درحال‌توسعه توسط تجارت‌های بزرگ در تبت و هند معمول است.

ژاپن

عود در ژاپن بسیار «متداول» است. عود از قاره وارد جزایر شد و به شکل هنر برتر ترویج یافت. با ورود راهبان بودائی از چین، عود توسط افراد مذهبی استفاده می‌شد و در بین آن‌ها جنگجویان سامورایی کلاه‌خودشان را پیش از نبرد به‌عنوان نشانه‌ای از احترام برای افرادی که سرشان را به دست می‌آورند با عود خوشبو معطر می‌کردند. اشراف ژاپنی ازاینجا به عود علاقه‌مند شدند و آن را به هنری بانام کدو تبدیل کردند که شبیه به مراسم چای است. به این صورت که عود را می‌سوزاندند و آن را درون آتشدان ویژه‌ای دست‌به‌دست می‌گرداندند و به‌نوبت در مورد خصوصیات آن نظر می‌دهند. همچنین یک بازی ترتیب می‌دادند که ترکیبات آن را حدس بزنند. آگاروود و صندل از ترکیبات اصلی مورداستفاده در تهیهٔ چوب عود بود، اما انواع دیگری از گیاهان ازجمله سوسن زنجبیلی، نعناع هندی، پوست دارچین، شیرین‌بیان، اسطوخودوس، کافیشه و غیره در تهیهٔ عودهای ژاپنی بکار می‌رود.

در قرن شانزدهم باور بر این بود که کشیش‌های فرقهٔ زن مدرکی بانام 10 خاصیت عود (Koh) دارند که شامل خصوصیات اصلی عود و همچنین مزایای آن است:

عود در شمال امریکا

فرهنگ آمریکای شمالی غنی از سنت سوزاندن گیاهان خوشبو است، اما به‌ندرت از آن با عنوان سنت عود یاد می‌شود. بااینکه گروه‌های مختلفی در سراسر ایالت متحدهٔ امروزی، کانادا و مکزیک وجود دارد که به زبان‌های مختلف صحبت می‌کنند، اما سنت‌های مشترکی دارند. یکی از آن‌ها سوزاندن گیاهان مختلف یا چوب‌های دودزا در مراسم تطهیر است. همه می‌دانیم که سوزاندن تنباکو از سرخپوستان آغاز شد، اما شمن و شفادهندگان نیز از دود دسته‌ای از ساج‌های بیابانی یا ساج سفید و گیاهان دیگر برای تطهیر اشخاص، اشیا و مکان‌ها استفاده می‌کردند. این دستهٔ گیاهان «چوب‌های دودزا» نام دارند‌ و نام‌گذاری به این دلیل است که اگر قسمت‌های سوخته بر روی سطحی مثل پوست مالیده شود اثر سیاهی بجا می‌گذارد.

از ترکیبات رایج چوب‌های دودزا ساج، درمنه و همچنین علف شیرین و تنباکو است؛ و هرکدام در سنت شمنی شمال آمریکا استفاده‌های خاصی دارد، اما یکی از افراد ارشد کلیسا از قوم کری اهمیت این گیاه را این‌طور نشان می‌دهد که:
«در هرجایی از آمریکای شمالی که بروید یکی از این گیاهان مقدس رشد خواهد کرد.»

سرخپوستان از عود یا چوب‌های دودزا در مراسم‌های مذهبی مانند رقص پیروزی و همچنین برای تطهیر اشخاص هنگام ورود به اقامتگاه (مانند خیمهٔ سرخپوستان) که مراسم و تشریفات مذهبی در آن انجام می‌شود استفاده می‌کنند.

بوی خوش در همهٔ زمان‌ها، در سرتاسر جهان و در هر فرهنگی انسان‌ها را خوشحال می‌کند، (ظاهراً) بیماری‌ها را درمان می‌کند، به آرام کردن ذهن و اعصاب کمک می‌کند، به آرام کردن شخص بعد از یک روز کاری دشوار کمک می‌کند. قدرت ناشی از سوزاندن عود در گذشته و اکنون توسط اشخاص مذهبی و افراد عادی تحسین‌شده است. به حدی که در کتاب‌های مقدس بزرگ‌ترین ادیان دنیا مانند مسیحیت و آیین هندو نیز راه‌یافته است.

لیست ترکیبات رایج عود که در این مقاله آورده شده به شرح زیر است:
چوب صندل، مر، کندر، صمغ بنزوئین
نعناع هندی، رزین کوپال، خون سیاووشان، ساج
جاوشیر، چوب سدر، علف شیرین، میخک
آگاروود، گل سرخ، مصطکی و غیره

اما این فقط لیست کوتاهی از ترکیبات رایج و با دسترسی آسان است. عود را می‌توان با هر چیزی که هنگام سوختن بوی خوبی ایجاد می‌کند تهیه کرد؛ و برخی از ترکیبات آن- هم ازنظر طبیعی یا به خاطر بهره‌برداری بیش‌ازحد انسان‌ها- بسیار کمیاب و همچنین گران است. به‌عنوان‌مثال «کیارا» صمغ آگاروود است که در سنت ساخت عود ژاپن بسیار گران‌قیمت است. هر گرم کیارای نامرغوب حدوداً 20000 ین یا 180 دلار قیمت دارد و قیمت نوع مرغوب آن دو برابر است. علت آن است که درخت آگاروود بیش‌ازحد مورد بهره‌برداری قرارگرفته و تعداد کمی از آن برای تولید عود رزین باکیفیت باقی‌مانده است. به همین علت است که هنر گرامیداشت عود در ژاپن به‌اندازهٔ مراسم چای یا گل‌آرایی رایج نیست.

به‌هرحال، دنیای عود دنیایی خوشبو و شگفت‌انگیز برای کشف‌کردن است. بو یکی از قوی‌ترین حس‌های انسان است و افرادی که حس بویایی خود را ازدست‌داده‌اند درمقایسه با افراد نابینا و ناشنوا بدترین افسردگی را تجربه خواهند کرد. سوزاندن عود روشی برای قدردانی از جهان به شکلی منحصربه‌فرد (احساس کردن بوی سرزمین‌های دور با روشن کردن چوب کوچک، عود رزین یا مخروط گیاهان) است. می‌توانید به سیاحت شگفت‌انگیز بویایی در خانه‌تان ادامه دهید. سفربه‌خیر!